Chuyên gia về an ninh hàng hải thuộc Trường nghiên cứu quốc tế Singapore Sam Bateman từng nhận định: “Quyết định kiện Trung Quốc lên Tòa án Quốc tế về Luật biển (ITLOS) là một cử chỉ mạnh dạn của Philippines. Nếu Bắc Kinh từ chối, rất có thể họ sẽ phải đối mặt với sự phản đối từ cộng đồng quốc tế. Do đó, đây là cách mà Manila “tìm kiếm lợi thế” trong các tranh chấp”.

 

Như đã đề cập ở các kỳ trước, dù kịch bản trên Biển Đông sẽ diễn ra theo chiều hướng có lợi cho bên nào, thì ít nhất vụ kiện của Philippines đã, đang và tiếp tục đưa những luận điệu mờ ám về “đường lưỡi bò” của Trung Quốc ra ánh sáng công lý. Đây có thể trở thành một tiền lệ để các quốc gia cũng tuyên bố chủ quyền trên khu vực đoàn kết lại để vạch trần những luận điệu phi lý của Bắc Kinh về các khái niệm mơ hồ về chủ quyền.

 

Xét về nguyên tắc, một phán quyết của tòa án quốc tế chỉ ràng buộc các bên tranh chấp tham gia vụ kiện. Điều đó có nghĩa, nếu không tham gia vào vụ kiện mà Philippines khởi xướng, các phán quyết này sẽ không có giá trị đối với các quốc gia còn lại trong ASEAN hay các tranh chấp trên Biển Đông mà các nước này cũng là một bên liên quan.

 

 

 

Nhưng xét ở một góc độ khác, toàn bộ các phán quyết được đưa ra bởi ITLOS – một tòa án quốc tế uy tín của Liên Hợp Quốc sẽ là lời giải thích rõ ràng nhất cho các quy định của luật pháp và mang giá trị tham khảo nhằm củng cố các quy tắc về mặt pháp lý trên khu vực. Và đây sẽ là luận cứ có ích khi ASEAN bước vào bàn đàm phán với Trung Quốc nhằm giải quyết tranh chấp lãnh hải.

 

Không chỉ vậy, vụ kiện của Philippines có thể đã trở thành tác nhân quan trọng buộc Trung Quốc phải lộ diện bộ mặt quân sự bành trướng trên Biển Đông gấp rút hơn thay vì những hoạt động lấn biển dưới lốt dân sự. Trong đó, cột mốc đáng ngại nhất là hoạt động bất thường của Hạm đội Nam hải tại Bãi ngầm James, điểm chót cuối cùng của đường lưỡi bò, chỉ cách Malaysia hơn 80km vào tháng 3/2013. Nhìn ngược về trước đó 1 năm, vào tháng 4/2012, sau khi đụng độ với Philippines tại bãi Scarborough, lực lượng chấp pháp của Trung Quốc đã liên tục tạo các “sự kiện” nhằm đánh dấu chủ quyền. Như vậy, những thông điệp hăm dọa trên Biển Đông đã được chuyển hóa thành hành động công khai, trắng trợn, tạo nên một loạt các cuộc đụng độ có tiếng súng nhằm đe dọa ngư dân các nước trong khu vực.

 

 

 

 

Nếu như vào tháng 6/2013, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại diễn đàn đối thoại Shangri-la đã có thông điệp cẩn trọng về hiện tượng “đòi hỏi phi lý, những hành động trái với luật pháp quốc tế, mang tính áp đặt và chính trị cường quyền” tại Biển Đông thì vào tháng 7/2013, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tại Hội nghị CISIS đã chính thức lên tiếng phản đối “đường lưỡi bò” phi lý của Trung Quốc. Ngay sau đó, đầu tháng 8 vừa qua trong cuộc cuộc gặp gỡ lần thứ 7 của Ủy ban hỗn hợp Hợp tác song phương Philippines - Việt Nam, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh đã bày tỏ sự đồng thuận với Ngoại trưởng Albert del Rosario về một thái độ dứt khoát không hợp tác khai thác dầu khí với Trung Quốc trong vùng tranh chấp chừng nào Bắc Kinh còn tuyên bố chủ quyền bao trùm, tờ Phil Star đưa tin. Sự kiện này diễn ra gần như song song với chuyến công du của Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tại Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.         

 

Ở cấp chuyên gia, trong một phát ngôn đột phá trên tờ GDVN, Tiến sỹ Trần Công Trục - nguyên trưởng Ban Biên giới Chính phủ lần đầu tiên đã khẳng định rành mạch, Việt Nam có đủ tư cách khởi kiện Trung Quốc khi cũng là một thành viên của UNCLOS, có quyền lợi trực tiếp tại Biển Đông mà không ảnh hưởng đến chủ trương, chính sách đối ngoại của Việt Nam với Trung Quốc.

 

Theo ông Trục, việc chuẩn bị một bộ hồ sơ pháp lý, một phần để chứng minh và bảo vệ chủ quyền của Việt Nam trên Biển Đông, phần khác nhằm bác bỏ những tuyên bố, yêu sách vô lý từ Trung Quốc, là điều cần thiết và cần được tiến hành ngay. Trong đó, vị nguyên Trưởng ban biên giới Chính phủ đề ra 3 kịch bản. Một là Việt Nam và Philippines cùng kiện Trung Quốc đang áp dụng và giải thích sai UNCLOS, xâm hại lợi ích của quốc gia ven Biển Đông. Hai là, Việt Nam sẽ khởi kiện độc lập. Cuối cùng là, vì một lý do nào đó, Việt Nam sẽ im lặng. Nếu lựa chọn sự im lặng, điều này đồng nghĩa với việc mặc nhiên thừa nhận với hành động hiện tại của Trung Quốc, gây bất lợi trên bàn đàm phán sau này. Và phương án 1, đoàn kết cùng Philippines là lựa chọn tốt nhất, bởi đó là một việc làm văn minh, đúng luật không hề làm phức tạp vấn đề hay quốc tế hóa vấn đề như phía Trung Quốc vẫn tuyên truyền, ông Trần Công Trục phân tích.

 

Và đây chính là thời điểm để các cơ quan chức năng nắm lấy cơ hội bảo vệ chủ quyền thông qua con đường đấu tranh pháp lý. Bởi như theo nhận định tương tự của Giáo sư Simon Chesterman thuộc khoa Luật, Đại học Quốc gia Singapore với kinh nghiệm chứng kiến các cuộc tranh chấp lãnh thổ giữa Campuchia và Thái Lan, “cuộc chiến” giữa các luật sư sẽ luôn tốt hơn giữa các người lính!