Tuyên Hóa là một huyện phía tây của tỉnh Quảng Bình.
Văn hóa
- làng Thanh Thủy Lê Trực quê làng Thanh Thủy, phủ Quảng Trạch (nay là xã Tiến Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình) đỗ tạo sĩ (tam giáp tiến sĩ võ), nguyên là lãnh binh Hà Nội, khi tướng giặc Ri-vi-e hạ thành, Tổng đốc Hoàng Diệu tự tử, ông bị triều đình cách chức, sau được Tôn Thất Thuyết phục chức. Lúc ông khởi nghĩa quân, có hai người con gái đã lớn, vợ và con đều tham gia nghĩa quân, phu nhân Lê Trực phụ trách sản xuất quân vương. Khi có Chiếu Cần Vương, quan lại các tỉnh mộ quân lính đưa đến Tân Sở (Quảng Trị); Tôn Thất Nam, Án Sát Quảng Trị đưa đến 200 quân; Võ Trọng Bình, Tổng đốc hưu trí ở Hòa Luật (Lệ hủy, Quảng Bình) cũng đưa đến 200 quân; Thân hào 3 huyện Tuyên Hóa, Quảng Trạch, Bố Trạch cử Nguyễn Phạm Tuân làm chủ kéo cờ Cần Vương khởi nghĩa. Bác sỹ Trần Xuân Ý chiến sỹ quyết thắng.
Địa lý
Huyện Tuyên Hoá là một huyện miền núi phía Tây bắc Quảng Bình, phía Bắc gíáp huyện Hương khê và Kỳ Anh của tỉnh Hà Tĩnh, phía Tây giáp huyện Minh Hoá và nước bạn Lào, phía Nam giáp huyện Bố Trạch, phía Đông giáp huyện Quảng Trạch của tỉnh Quảng Bình. Với diện tích tự nhiên 1.149,41 km2, chiếm 1/7 diện tích tỉnh Quảng Bình, trong đó, đất nông nghiệp chỉ có 5.082.21 ha chiếm 4,42%;,đất lâm nghiệp là 84.32,78 ha, chiếm 73,38%, đất chưa sử dụng và sông suối là 23.472,13 ha chiếm 20,44% còn lại là 580,17 ha đất ở và 1.478,72 ha đất chuyên dùng. Tính đến thời điểm 31/12/2003, dân số toàn huyện là 78.560 người , phân bố trên 9 xã , 1 thị trấn , đa số là người dân tộc kinh, ngoài ra có người Mã Liềng sống quy tụ trong 5 bản của 2 xã Thanh Hoá, Lâm Hoá gồm 113 hộ , 462 khẩu và 9 hộ.
Dân cư
Dân số 76.100 người (2005), gồm các dân tộc: Chứt, Kinh.
Hệ thống giáo dục và đào tạo
- Huyện Tuyên Hóa hiện nay có các trường Trung học Phổ thông là:
- Trường THPT Lê Trực: ở Xã Tiến Hóa
- Trường THPT Phan Bội Châu: ở xã Phong Hóa
- Trường THPT Đồng Lê: Thị Trấn Đồng Lê.
- Trường PT cấp 2+3 Bắc Sơn: ở xã Thanh Hóa
- Mỗi xã thường có 1 trường THCS và 1 trường tiểu học.
Kinh tế
Lâm nghiệp (khai thác lâm sản, làm đồ gỗ), nông nghiệp (trồng: lúa, lạc, ngô, thuốc lá, cây ăn quả; chăn nuôi: bò, trâu, dê, ong mật), công nghiệp khai thác.
Hành chính
Huyện có thị trấn Đồng Lê và 19 xã: Lâm Hóa, Hương Hóa, Thanh Hóa, Thanh Thạch, Kim Hóa, Sơn Hóa, Lê Hóa, Thuận Hóa, Đồng Hóa, Thạch Hóa, Nam Hóa, Đức Hóa, Phong Hóa, Mai Hóa, Ngư Hóa, Tiến Hóa, Châu Hóa, Cao Quảng, Văn Hóa.
Giao thông
Huyện có quốc lộ 12A, đường Hồ Chí Minh, đường sắt Thống Nhất chạy qua.
Lịch sử
Tuyên Hóa trước đây thuộc tỉnh Quảng Bình;Trung tâm hành chính huyện đặt tai Động Hương( Xã phong hóa), Trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ, Đế Quốc Mỹ đã ném bom ác liệt bến phà Minh Cầm-Phong hóa. Các cơ quan huyện phải sơ tán sang vùng Liên sơn- Mai Hóa. Từ ngày 11 tháng 3 năm 1977, hợp nhất với huyện Minh Hóa thuộc tỉnh Bình Trị Thiên; từ 1 tháng 6 năm 1990, huyện Tuyên Hóa được chia trở lại hai huyện cũ thuộc tỉnh Quảng Bình.
