So với nhiều nước trong khu vực, điện ảnh Việt Nam có lịch sử đáng tự hào khi bộ phim đầu tiên (Kim Vân Kiều) được sản xuất từ năm 1923. Từ năm 1925 đã xuất hiện những hãng phim Việt Nam, có những bộ phim Việt Nam hợp tác với nước ngoài. Vậy nhưng suốt một thời gian dài điện ảnh Việt Nam không tồn tại khái niệm phim trường (nội cảnh lẫn ngoại cảnh) - mà đối với phim lịch sử cổ trang, phim trường là yếu tố quan trọng hàng đầu!

Nay nói tới xây dựng phim trường (đúng nghĩa chứ không phải là khu nhà kho hay bãi đất trống dựng vài bối cảnh sơ sài mà lâu lâu báo chí vẫn giới thiệu là “phim trường A., phim trường B.” của hãng X., Y.,...) hiện tại là một việc quá sức đối với các hãng phim tư nhân bởi việc này rất tốn kém. Vì vậy, giờ đây nói đến làm phim lịch sử hầu như ai cũng nghĩ đến phương án sang Trung Quốc quay nhằm tận dụng hệ thống trường quay có sẵn của họ.

Tuy nhiên, trên thực tế, với trường quay có sẵn này, đội ngũ thiết kế Việt Nam phải thay đổi khá nhiều từ chi tiết hoa văn đến cấu trúc của các kiến trúc khác triều đại - việc này mất khá nhiều thời gian và tốn kém. Thêm nữa, đường sá, chợ búa, nhà cửa, đền đài, dinh thự thành quách Việt Nam xưa diện tích nhỏ hẹp chứ không vĩ đại hoành tráng như của Trung Quốc. Đó là chưa kể việc huy động diễn viên quần chúng sẽ vô cùng khó khăn, vì dung mạo của người Việt khác người Trung Quốc.

Thiết kế trang phục là câu chuyện thứ hai, điều cực kỳ quan trọng trong phim lịch sử. Trang phục giúp khán giả hiểu được văn hóa và triều đại của người xưa. Thường những phim cổ trang của thế giới, họ phải tìm tòi trong tư liệu sách vở, hoặc đến các bảo tàng để nghiên cứu rồi sau đó sáng tạo thêm bớt cho phù hợp với mỹ quan của khán giả. Sự thực là 100% trang phục của phim cổ trang trên thế giới không bao giờ giống y hệt với thời đại diễn ra, mà chỉ là sáng tạo của các nhà thiết kế dựa trên những tư liệu của lịch sử. Phim Anh hùng của Trương Nghệ Mưu là một ví dụ. Ai dám bảo thời Chiến Quốc người ta ăn mặc màu sắc theo kiểu ngũ hành (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ) như trong phim, và ai dám bảo không? Phim Hoàng Kim Giáp đã từng làm các nhà sử học Trung Quốc sôi sục khi Trương đạo diễn cho các cung tần mỹ nữ nhà Đường ăn mặc gợi cảm hết mức có thể. Ngày xưa chắc không ai dám cho phụ nữ ăn mặc thế, nhưng người xem hiện đại thì ai cũng phải công nhận là đẹp và hấp dẫn, thế là đủ!

Phục trang trong phim lịch sử, phim cổ trang Việt Nam đang bị xem là yếu kém nhất. Hầu hết các phim đều sử dụng trang phục vay mượn từ các đoàn tuồng hoặc cải lương, màu sắc lòe loẹt kim sa lấp lánh (chỉ thích hợp ở sân khấu cho dễ bắt ánh sáng). Nhìn phục trang của các bộ phim kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long chẳng ai biết câu chuyện thuộc về triều đại nào khi vừa giống Tàu lại vừa mang đậm màu sắc cải lương tuồng cổ!

Tương tự là vũ khí và đạo cụ. Chúng ta không hề có một xưởng chế tác hoặc đầu tư thật sự nghiêm túc ở khâu này. Trong đó vũ khí luôn là nỗi ám ảnh kinh hoàng của các diễn viên, vì khác với các nước, ở Việt Nam… toàn chơi đồ thật! Diễn viên Quyền Linh đã từng kể lại khi quay cảnh giáp lá cà giữa quân ta và quân Minh trong phim Trùng Quang tâm sử, anh lạnh tóc gáy khi thấy thiết kế phát cho các diễn viên quần chúng – chủ yếu là dân địa phương – những đao kiếm giáo mác thật, mà phần lớn trong số đó… bị rỉ sét vì ít bảo dưỡng. Ai dám bảo đảm những “diễn viên” đó không nổi hứng lên và… đâm chém thật – vì họ có biết gì về nghề đâu! Lúc ấy Quyền Linh chỉ còn biết… cầu trời, sao cho xong cảnh quay còn giữ được mạng sống và không bị thương tích gì là phước đức lắm rồi. Thử hỏi trong hoàn cảnh đó, ai còn đủ can đảm để diễn xuất nữa?

Ngựa - con vật quan trọng nhất trong phim cổ trang - là thứ mà chúng ta hoàn toàn phải dùng đến… ngựa nhập khẩu để quay phim. Đây là đặc thù của vùng miền và lịch sử. Ngựa của nước ta từ xưa đến nay hình thể nhỏ và thấp bé, chân ngắn nên dáng đi giống con la nhiều hơn. Trong các sách sử Việt Nam ghi lại, chúng ta chưa bao giờ dùng sở đoản là đánh giáp lá cà với giặc phương Bắc bằng kỵ binh. Càng không dám đương đầu với kỵ binh Mông Cổ - được đánh giá thiện chiến nhất thế giới, chủ yếu do ngựa của họ to lớn khỏe và dẻo dai ít nước nào sánh kịp. Các nước không có truyền thống về ngựa, mỗi khi quay phim họ thường phải mua (phổ biến nhất là thuê) từ nước khác. Nếu có làm phim cổ trang chúng ta cũng nên theo cách đó. Với kỹ thuật hiện đại, phương án mua ngựa của nước ngoài về phối giống có thể khả thi, nhưng lại không hiệu quả về kinh tế vì đầu ra cho ngựa đóng phim quá ít. Tuy nhiên cần phải nhớ kỹ một điều, có ngựa vẫn chưa đủ vì ngựa đóng phim là ngựa đã được huấn luyện rất kỹ chỉ dành riêng cho công việc này, chứ không phải cứ thấy ngựa to khỏe là có thể lôi ra quay phim được!

Điều phối cảnh hành động võ thuật và cố vấn các nghi thức ứng xử ăn nói của người xưa, chúng ta cũng không có vì chưa có tiền lệ bao giờ. Những cảnh hành động võ thuật trong phim chúng ta hiện nay chỉ ở mức… bằng Hong Kong 30 năm về trước! Một phần do chúng ta không có dụng cụ chuyên ngành, phần khác thuộc về khả năng sáng tạo còn kém do quá ít va chạm với thực tế.