Bà Vừ Thị Chi - mẹ của nạn nhân Hờ Thị Pà đang ngày ngày mong con về

Dọc đường trai gái cứ thế liếc mắt tìm hiểu nhau. Khác với chuẩn đẹp của người Kinh, chuẩn người Mông chọn phụ nữ là dáng to khỏe, bắp chân săn vồng lên trong cạp bít tất, đôi mông to mẩy vồng nhún nhảy lên trong váy áo mỗi bước đi. Những cô đó vừa chăm chỉ biết làm nương, xe sợi vừa mắn đẻ, khéo nuôi con. Ngắm được cô ưng ý, chàng trai chạy lại vỗ mấy cái vào... mông cô gái, nói trong hơi thở: "Cu nhỉa co" (Tao thích mày). Cô gái nếu đồng ý cũng giả vờ bỏ chạy một tí cho có lệ. Vừa chạy vừa ngoái cổ lại, chờ đợi chàng trai đuổi theo, trong đầu thầm nghĩ, không biết mình có chạy nhanh quá không?

Trước sự chứng kiến của nhiều người, chàng trai sẽ phải cầm cổ tay cô gái và kéo cô về phía mình, nghĩa là đã thành đôi, thành lứa rồi đấy. Nếu cô gái không thích chàng trai đó, cũng không sao, cứ đứng lại, điềm nhiên chờ những cú vỗ mông khác đến khi gặp người hợp mắt. Những anh chàng người Kinh, người Tày, người Dao, người Giáy láu lỉnh vẫn thỉnh thoảng chọn những cô mông mẩy vỗ mấy cái, nhưng chẳng bao giờ bị ăn tát cả. Phụ nữ Mông vốn lành như đất đá miền biên ải. Vỗ mông chọn vợ là tục rất cổ, mang đậm tính nhân văn.

Ngày trước việc tục cưới hỏi của đồng bào có nhiều thứ nghi lễ, nào là bao nhiêu bò béo, bao nhiêu lợn tạ, bao xâu bạc trắng hoa xòe, bao chum rượu hạ thổ lâu năm. Lấy nhau con cái đã có gia đình rồi, thành ông bà rồi mà nhiều khi cũng chưa trả nổi nợ. Nhiều đôi mê nhau, say nhau còn hơn con công, con trĩ quấn quýt trên rừng nhưng nhà trai bần hàn quá, không thể nào tìm nổi những lễ vật tốn kém do nhà  gái thách cưới nên đành dứt tình, lìa nhau. Buồn hơn cả hòn đá cuội phủ rêu nơi bến nước hoang vắng.

Bắt vợ, vỗ mông chính là giải pháp bất đắc dĩ, giúp cho những chàng trai Mông nghèo có được vợ với cái giá rẻ, thậm chí là... cho không, biếu không. Xưa, vỗ mông xong, chàng trai dắt vợ lên lưng ngựa, dong thẳng về nhà mình, nhốt vào trong buồng, cắt tiết gà, cúng ma, 3  ngày mới dắt về nhà gái. Lúc này cô gái như con bò đã đóng ách, như chùm hoa mơ, hoa mận đã có người hái, nhà gái đành phải nhượng bộ, cho cưới mà không thách cao, thậm chí là không dám thách.

Giờ, vỗ mông chọn vợ đã có nhiều đổi thay cho hợp thời cuộc. Trước khi bắt vợ, chàng trai Mông nào biết "ga lăng" thường tặng một đôi dép xốp tổ ong khoảng mươi, mười lăm ngàn được mua tại chợ hay một cái khăn, cái gương con con cho người con gái mình thích để dẫn dụ cảm tình. Lúc vỗ mông cũng không còn phải lên ngựa nữa mà đi xe máy hoặc đi bộ về nhà trai. Nhiều cặp trong số cuộc tình vỗ mông này còn chưa đủ tuổi kết hôn, nhưng tập tục như cái đinh đã đóng vào thân cây nghiến, không bao giờ rút nổi.

Hờ Thị Pà (bên trái) - một nạn nhân bị bắt cóc.

Hờ Thị Pà (đứng giữa) và các bạn.

Sùng Thị Lỳ đi tết Mông ở Khâu Vai đã được một chàng trai Mông vỗ mông. Lỳ cũng thinh thích anh ta nên chỉ sau mấy cái vỗ mông mà chấp nhận đi bộ hơn chục cây số đường dốc về nhà anh ta ở xã Lũng Pù. Dắt về nhà xa lạ, Lỳ được cúng ma trên bàn thờ nhà chàng trai rồi ở với nhau 3  đêm lại dắt nhau quay lại trình diện nhà bố vợ tương lai. Bố Lỳ ra thách cưới, nhà kia đồng ý, thế là thành vợ chồng dù Lỳ mới 16 tuổi.

Có chồng được 10 ngày, chàng trai đi bộ đội 18 tháng, Lỳ lại trở về nhà bố mẹ già, chờ đợi đến khi anh ta về. Tôi hỏi chồng họ gì, bao nhiêu tuổi, Lỳ chỉ lắc đầu: "Chi pâu" (không biết), chỉ biết mỗi tên là Phừ thôi. Chồng đi, chẳng có một lá thư, một lời nhắn nào nhưng kể từ đó, Lỳ từ chối những bàn tay của các chàng trai, những ánh mắt si mê như ngây dại ở các buổi chợ.

Đám cưới người Mông khá linh đình, tốn kém. Trưởng bản Xúa Do xã Lũng Pù, anh Ly Sáu Chớ mới cưới vợ cho đứa con trai. Nó học hết lớp 9, tiếng Kinh biết một ít, đọc, viết được một ít chữ nhưng đã đòi cưới vợ. Phong tục cưới của người Mông đàn ông ai có con trai đi mừng một can rượu 20 lít, còn ai chỉ đẻ con gái mừng bằng tiền khoảng 30-50.000đ, phụ nữ thường mừng cô dâu cái áo mới mua hoặc 20-30.000đ. Tất cả không ai mừng bằng phong bì như trên thành phố mà đưa "tiền tươi thóc thật" hết.

Đám cưới Mông ăn 3 ngày 3 đêm rất linh đình. Nhà nghèo mổ vài con lợn tạ, nhà giàu mổ mấy con bò mời cả vài bản lân cận cùng họ mạc xa gần tới ăn. Một đám cưới thông thường hết 400-600 lít rượu. Rượu chảy tràn nhiều đến mức vào đến đầu bản đã sực nức nồng nàn mùi ngô lên men.

Những cuộc tình vỗ mông, những cuộc tình dép xốp này xuất hiện rất nhiều ở bản Mông, là căn nguyên của rất nhiều tổ ấm nhưng cũng là căn nguyên của không ít nỗi bất hạnh. Có những cú lừa tình chỉ bằng cái... dép xốp mà kể ra ngay cả trẻ con ở thành phố cũng không tin. Số là bản tính người Mông thật thà, đôn hậu đa phần mù chữ, không biết tiếng phổ thông nên rất dễ bị lừa tình.